POZIOM ROZSZERZONY - szczegółowe wymagania egzaminacyjne
Zdający:
1) zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji I-V,
b) formy fleksyjne następujących rzeczowników nieregularnych: Iuppiter, deus, domus, vis,
c) formy fleksyjne przymiotników deklinacji I-III,
d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych,
e) formy fleksyjne liczebników głównych i porządkowych: 1-20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100, 1000,
f) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I-III oraz stopniowania nieregularnego następujących przymiotników: bonus, malus, parvus, magnus, multi,
g) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I-III,
h) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I-IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy strony czynnej w trybie rozkazującym w czasie teraźniejszym (imperativus praesentis activi),
i) formy bezokolicznika łacińskiego: infinitivus praesentis activi, infinitivus praesentis passivi, infinitivus perfecti activi, infinitivus perfecti passivi,
j) formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi,
k) formy czasowników nieregularnych:
- esse i wybrane composita (possum, prosum, adsum, absum),
- volo, nolo,
- eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
- fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
- verba deponentia;
2) zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) szyk zdania łacińskiego,
b) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej,
c) następujące funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika: nominativus jako orzecznik, nominativus duplex, genetivus partitivus, dativus possessivus, accusativus duplex, ablativus temporis, ablativus comparationis,
d) następujące konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: accusativus cum infinitivo (ACI), nominativus cum infinitivo (NCI), ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
e) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
3) zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;
4) identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;
5) zapoznaje się z podstawowym słownictwem typowym dla autorów określonych w kanonie tekstów;
6) zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7) zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
8) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
a) odmienia rzeczowniki regularne deklinacji I-V,
b) odmienia następujące rzeczowniki nieregularne: Iuppiter, deus, domus, vis,
c) odmienia przymiotniki deklinacji I-III,
d) odmienia zaimki osobowe i dzierżawcze i poprawnie ich używa,
e) stopniuje przymiotniki: regularnie - przymiotniki deklinacji I-III oraz nieregularnie - przymiotniki: bonus, malus, parvus, magnus, multi,
f) tworzy i stopniuje przysłówki pochodzące od przymiotników deklinacji I-III,
g) odmienia czasowniki regularne koniugacji I-IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy strony czynnej w trybie rozkazującym w czasie teraźniejszym (imperativus praesentis activi),
h) tworzy i posługuje się następującymi formami bezokolicznika łacińskiego: infinitivus praesentis activi, infinitivus praesentis passivi, infinitivus perfecti activi, infinitivus perfecti passivi,
i) tworzy i stosuje następujące formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi,
j) odmienia następujące czasowniki nieregularne:
- esse i wybrane composita (possum, prosum, adsum, absum),
- volo, nolo,
- eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
- fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
- verba deponentia,
k) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
- przekształca strukturę składniową zdania łacińskiego,
- przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi funkcjami składniowymi i semantycznymi: nominativus jako orzecznik, nominativus duplex, genetivus partitivus, dativus possessivus, accusativus duplex, ablativus temporis, ablativus comparationis,
- przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi konstrukcjami składniowymi: accusativus cum infinitivo (ACI), nominativus cum infinitivo (NCI), ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
l) potrafi poprawnie stosować podstawową terminologię gramatyczną w odniesieniu do opisu łacińskiego systemu językowego,
m) potrafi czytać ze zrozumieniem prozatorski tekst łaciński (z zakresu tekstów określonych w kanonie), posługując się słownikiem,
n) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
- następujące funkcje składniowe i semantyczne: nominativus jako
orzecznik, nominativus duplex, genetivus partitivus, dativus possessivus, accusativus duplex, ablativus temporis, ablativus comparationis,
- następujące zjawiska składniowe: accusativus cum infinitivo (ACI),
nominativus cum infinitivo (NCI), ablativus absolutus, bezprzyimkowe użycie nazw miast,
- następujące typy zdań podrzędnych: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe,
o) potrafi korzystać ze słownika łacińsko-polskiego przy sporządzaniu przekładu,
p) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu (tematyki) tłumaczonego tekstu,
q) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
Zdający:
1) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
a) mity o powstaniu świata,
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego,
c) mity o głównych herosach - Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci,
d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi,
e) mity ajtiologiczne, wyjaśniające powstanie zjawisk i rzeczy,
f) związki mitologii greckiej z rzymską,
g) mity o wędrówce Eneasza,
h) mity o powstaniu Rzymu;
2) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
a) historia Grecji:
- wielka kolonizacja,
- idea państw-miast (poleis: Ateny, Sparta),
- formy ustrojowe w Grecji: demokracja ateńska, ustrój spartański,
- wojny perskie,
- wojna peloponeska,
- podboje Aleksandra Wielkiego,
b) historia Rzymu:
- ekspansja terytorialna Rzymu i podboje; prowincje rzymskie,
- wojny punickie - Kartagina, postacie Hannibala, Scypiona
Afrykańskiego i Katona Starszego,
- upadek republiki i dyktatura Cezara; kluczowe postacie życia publicznego późnej republiki: Cezar, Pompejusz, Krassus, Antoniusz, Cyceron, Katon Młodszy, Marek Juniusz Brutus,
- droga do władzy i panowanie Oktawiana Augusta,
- Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Tyberiusz, Klaudiusz, Neron, Wespazjan, Trajan, Hadrian, Konstantyn Wielki,
- formy ustrojowe w Rzymie: republika, pryncypat,
- upadek cesarstwa zachodniego;
3) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:
a) literatura grecka:
- Homer, Iliada i Odyseja,
- liryka grecka: wybrane wiersze Alkajosa, Safony i Anakreonta,
- tragedia: wybrane dzieła Ajschylosa (Oresteja), Sofoklesa (Król Edyp) i Eurypidesa (Medea),
- historiografia: Herodot, Dzieje i Tukidydes, Wojna peloponeska,
b) literatura rzymska:
- Cyceron: mowy (Mowy przeciwko Katylinie, Mowa w obronie poety Archiasza),
- Cezar, Pamiętniki o wojnie galijskiej, Pamiętniki o wojnie domowej,
- Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta (księga I),
- Wergiliusz, Eneida (wybrane księgi: I-IV, VI, XII),
- Horacy, Pieśni (wybrane wiersze),
- Owidiusz, Metamorfozy (wybrane mity),
- Seneka, Listy moralne do Lucyliusza,
- T acyt, Roczniki;
4) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach i dziełach z zakresu filozofii starożytnej:
a) początki filozofii greckiej: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Demokryt, Heraklit, Pitagoras,
b) Sokrates,
c) Platon: Uczta, Obrona Sokratesa, Państwo,
d) Arystoteles,
e) szkoły filozoficzne: stoicka i epikurejska w Grecji i Rzymie,
f) wybrane pisma filozoficzne Cycerona: O przyjaźni, O starości;
5) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu kultury materialnej w starożytności:
a) greckie malarstwo wazowe (style w malarstwie wazowym: czarnofigurowy, czerwonofigurowy; dominujące tematy w malarstwie wazowym),
b) kluczowe postacie i dzieła rzeźby greckiej: Fidiasz (dekoracja Partenonu, Zeus Olimpijski, Atena Parthenos), Poliklet (Doryforos), Myron (Dyskobol), Praksyteles (Wenus z Knidos), Lizyp (Apoksyomenos, portrety Aleksandra Wielkiego); Wenus z Milo, Grupa Laokoona,
c) architektura grecka: porządki architektoniczne (dorycki, joński, koryncki), wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (teatr, świątynia, stadion, stoa), najważniejsze budowle starożytnej Grecji: zabudowa Akropolu,
d) architektura rzymska: wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (amfiteatr, cyrk, stadion, termy, łuk triumfalny, akwedukt, bazylika), najważniejsze budowle starożytnego Rzymu: Koloseum, kolumna Trajana, Forum Romanum, Panteon; Pompeje jako przykład miasta rzymskiego;
6) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:
a) sport i widowiska w Grecji i Rzymie: igrzyska w Olimpii, igrzyska gladiatorskie w Rzymie,
b) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom, rodzina, dzieci i edukacja, imiona i nazwiska rzymskie, ubiór w Rzymie),
c) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel, religie w świecie greckim i rzymskim, wyrocznie - Delfy, Sybilla, niewola i niewolnicy, fenomen prawa rzymskiego, kalendarz (łacińskie nazwy miesięcy i pojęcia: Kalendae, Nonae, Idus); armia grecka i rzymska; rozrywki);
7) posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych;
8) potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
a) mity o powstaniu świata,
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego,
c) mity o głównych herosach - Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci,
d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi,
e) mity ajtiologiczne, wyjaśniające powstanie zjawisk i rzeczy,
f) związki mitologii greckiej z rzymską,
g) mity o wędrówce Eneasza,
h) mity o powstaniu Rzymu;
9) potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii starożytnej:
a) historia Grecji:
- wielka kolonizacja,
- idea państw-miast (poleis: Ateny, Sparta),
- formy ustrojowe w Grecji: demokracja ateńska, ustrój spartański,
- wojny perskie,
- wojna peloponeska,
- podboje Aleksandra Wielkiego,
b) historia Rzymu:
- ekspansja terytorialna Rzymu i podboje; prowincje rzymskie,
- wojny punickie - Kartagina, postacie Hannibala, Scypiona Afrykańskiego i Katona Starszego,
- upadek republiki i dyktatura Cezara; kluczowe postacie życia publicznego późnej republiki: Cezar, Pompejusz, Krassus, Antoniusz, Cyceron, Katon Młodszy, Marek Juniusz Brutus,
- droga do władzy i panowanie Oktawiana Augusta,
- Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Tyberiusz, Klaudiusz, Neron, Wespazjan, Trajan, Hadrian, Konstantyn Wielki,
- formy ustrojowe w Rzymie: republika, pryncypat,
- upadek cesarstwa zachodniego;
10) potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii literatury starożytnej:
a) literatura grecka:
- Homer, Iliada i Odyseja,
- liryka grecka: wybrane wiersze Alkajosa, Safony i Anakreonta,
- tragedia: wybrane dzieła Ajschylosa (Oresteja), Sofoklesa (Król Edyp) i Eurypidesa (Medea),
- historiografia: Herodot, Dzieje i Tukidydes, Wojna peloponeska,
b) literatura rzymska:
- Cyceron: mowy (Mowy przeciwko Katylinie, Mowa w obronie poety Archiasza),
- Cezar, Pamiętniki o wojnie galijskiej, Pamiętniki o wojnie domowej,
- Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta (księga I),
- Wergiliusz, Eneida (wybrane księgi: I-IV, VI, XII),
- Horacy, Pieśni (wybrane wiersze),
- Owidiusz, Metamorfozy (wybrane mity),
- Seneka, Listy moralne do Lucyliusza,
- Tacyt, Roczniki;
11) potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska i dzieła z zakresu filozofii starożytnej:
a) początki filozofii greckiej: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Demokryt, Heraklit, Pitagoras,
b) Sokrates,
c) Platon: Uczta, Obrona Sokratesa, Państwo,
d) Arystoteles,
e) szkoły filozoficzne: stoicka i epikurejska w Grecji i Rzymie,
f) wybrane pisma filozoficzne Cycerona: O przyjaźni, O starości;
12) potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu kultury materialnej w starożytności:
a) greckie malarstwo wazowe (style w malarstwie wazowym: czarnofigurowy, czerwonofigurowy; dominujące tematy w malarstwie wazowym),
b) kluczowe postacie i dzieła rzeźby greckiej: Fidiasz (dekoracja Partenonu, Zeus Olimpijski, Atena Parthenos), Poliklet (Doryforos), Myron (Dyskobol), Praksyteles (Wenus z Knidos), Lizyp (Apoksyomenos, portrety Aleksandra Wielkiego); Wenus z Milo, Grupa Laokoona,
c) architektura grecka: porządki architektoniczne (dorycki, joński, koryncki), wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (teatr, świątynia, stadion, stoa), najważniejsze budowle starożytnej Grecji: zabudowa Akropolu,
d) architektura rzymska: wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (amfiteatr, cyrk, stadion, termy, łuk triumfalny, akwedukt, bazylika), najważniejsze budowle starożytnego Rzymu: Koloseum, kolumna Trajana, Forum Romanum, Panteon; Pompeje jako przykład miasta rzymskiego;
13) potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:
a) sport i widowiska w Grecji i Rzymie: igrzyska w Olimpii, igrzyska gladiatorskie w Rzymie,
b) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom, rodzina, dzieci i edukacja, imiona i nazwiska rzymskie,ubiór w Rzymie),
c) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel, religie w świecie greckim i rzymskim, wyrocznie - Delfy, Sybilla, niewola i niewolnicy, fenomen prawa rzymskiego, kalendarz (łacińskie nazwy miesięcy i pojęcia: Kalendae, Nonae, Idus); armia grecka i rzymska; rozrywki);
14) potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
Zdający:
1) dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
2) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.
Kanon tekstów:
1) Cyceron: De amicitia, De senectute, In Verrem, In Catilinam, Pro Archia poeta, Disputationes Tusculanae;
2) Cezar: Commentarii de bello Gallico, Commentari de bello civili;
3) Nepos: De viris illustribus (Hannibal, Epaminondas, Alkibiades, Temistokles);
4) Liwiusz: Ab urbe condita (księga I);
5) Hyginus: Fabulae;
6) Seneka: Epistulae morales ad Lucillium.
Kanon tekstów przedmiotu język łaciński i kultura antyczna realizowanego na poziomie rozszerzonym zawiera listę autorów i dzieł w postaci oryginalnej lub preparowanej. Dzieła wymienione na liście zdający są zobowiązani znać we fragmentach.
poleca:
